Thời điểm nước đang dâng lên trên thung lũng xưa nay chưa bao giờ có nước thì lại xuất hiện một đàn cá từ đâu rớt xuống khiến người dân ở đây đều sửng sốt.
Loài cá xuất hiện lạ này được gọi là cá thần, vì giống cá này sống ở “suối cá thần” thuộc huyện Cẩm Thủy và Bá Thước (Thanh Hóa), nơi người dân không dám ăn thịt nó, coi nó như thánh, như thần. Nhưng, ở vùng đất ấy, nơi khác, người dân vẫn ăn, và gọi nó là cá dốc. Hà Giang, Cao Bằng cũng có, và người dân gọi là cá bỗng, còn tây bắc gọi pa vông bắt suốt ăn thịt, đến mức tự nhiên chẳng còn.
Nhưng, điều thú vị hơn ở câu chuyện phóng sự này, là con “cá thần” đó, bắt được ở một… thung lũng khô cháy.
Hầu như năm nào cũng vậy, cứ đến tháng 7, là thung lũng Tả Phình khô cháy lại biến thành hồ nước mênh mông, kéo dài qua 3 bản. Thế nhưng, năm nay thời tiết khá kỳ dị, mưa nhiều, nên đến giữa tháng 10, khi cái lạnh đã thấm da thịt, mà hồ nước Tả Phình vẫn mênh mông bát ngát.
Đang đứng trên bờ, thì chiếc thuyền máy táp vào, mấy thanh niên kéo lên những xô, những chậu, những bọc lớn côn trùng màu đen, trông như một loài bọ cánh cứng nhỏ như bọ chó.
Trước đây người Thái ở đen ở Mộc Châu mới biết ăn con này và loài này cũng chỉ thấy có ở Mộc Châu mà thôi. Gọi nó là con hén. Sau này, người Mông di cư về đây ở khi giải phóng hồ thủy điện Hòa Bình, mới học người Thái và biết ăn.
Mùa khô, con hén đen nhánh như hạt đỗ, bám ở gốc bụi dương xỉ. Đến tháng 7, tháng 8, ngập nước nó bắt đầu sinh sôi nảy nở, lớn nhanh như thổi, bơi theo đàn đen kịt mặt nước. Cư dân Thái đen đem vợt đan bằng vải màn đuổi theo đàn hén hớt một lúc được cả xô. Sớm tinh mơ, đem ra chợ bán, giá 20 ngàn/kg. Chế biến con hén cũng đơn giản, đúc với trứng gà, trứng vịt rán, hoặc cứ thế chiên lên ăn, nhậu với rượu bùi ngùi.
Suốt từ tháng 7 đến giờ, người dân 3 bản Tả Phình 1,2,3 chăng lưới, thả câu, đánh bẫy, bắt vô số cá gồm đủ các loại trắm, chép, đặc biệt nhiều là cá thần. Người dân ở đây không tôn kính loài cá này, nên chỉ coi nó là thực phẩm, thịt ngọt thấm sâu cuống họng.
Thời điểm đánh bắt cá sôi động, hiệu quả nhất là tháng 7, khi mưa lớn bắt đầu, và khi hồ nước hình thành.
Trước đó theo goccuocsong, thung lũng khô cháy, đồng bào vẫn trồng ngô chân đồi, cấy lúa thung lũng, trông hết vào nước trời. Khu vực này cũng có con suối nhỏ, nhưng hồi đầu và cuối năm, là giữa cao điểm mùa khô, chẳng có giọt nước nào, đá trơ lăn lóc. Thế nhưng, mưa to vài trận, là nước ứ lại thung lũng, rồi từng ngày dâng cao thành hồ.
Thời điểm nước đang dâng chính là lúc các loài cá như thể ở trên trời rơi xuống, ở dưới đất chui lên, từ không khí biến thành. Các loài cá quẫy ủng hoảng, đớp mồi chèm chẹp, đuổi theo đàn hén đen kịt mặt nước. Người dân các bản Tả Phình đem hết thiết bị ra hồ nước rộng cả trăm ha săn lùng thủy quái.
Xem thêm: Cách gấp hộp giấy