Hôm tổ phụ nữ đào được chiếc trống đồng Đông Sơn loại I, còn thấy được nghĩa mộ thân cây gỗ lim hiện ra khiến ai cũng sững sờ.
Tin phóng sự – Hồi lang thang cùng chuyên gia mộ cổ Tăng Bá Hoành (khi đó ông còn là Giám đốc Bảo tàng Hải Dương, tôi khá ngạc nhiên khi ông khẳng định rằng, vùng đất Hải Dương và Hưng Yên ngày nay là một “nghĩa địa mộ cổ” khổng lồ. Trong lòng đất của xứ này, với tính chất đặc biệt của môi trường đất, còn bảo quản được vô vàn những ngôi mộ hàng ngàn năm tuổi.
Sau khi tìm hiểu về những ngôi mộ Hán, mộ gỗ khổng lồ 2.000 năm tuổi ở khắp Hải Dương, thì tôi tìm về vùng đất Hải Hưng cũ, để khảo sát về loại mộ còn cổ hơn, vẫn được lưu giữ trong lòng đất ở “vùng đất mộ cổ” này.
Tôi đã dành cả ngày trời đi loanh quanh khắp làng Động Xá (thị trấn Lương Bằng, Kim Động, Hưng Yên), đi dọc cánh đồng mênh mông bát ngát của thôn Động Xá để mong hình dung ra được cuộc sống của người Đông Sơn từ hơn 2.000-3.000 năm trước ở vùng đất này ra sao.
Hồi cuối năm 2008, đàn vịt của anh trèo lên bờ, làm lở vài đoạn bờ sông. Địa phương yêu cầu anh phải đắp trả. Anh Phúc đã cùng với anh Tiên đào một đoạn bờ sông dài gần 50m để đắp bờ.
Vừa đào xuống lòng sông độ 30cm, thì trúng ngôi mộ nguyên thân cây, loại mộ mà người dân Động Xá vẫn đào được thường xuyên.
Không muốn “dây dưa”, anh Phúc liền múc bùn đắp lại, rồi tiến hành đào chỗ khác. Không ngờ, vừa cắm xẻng xuống chỗ khác, lại đụng phải mộ. Sợ quá, anh Phúc không dám đào xuống lòng sông nữa, cũng bỏ luôn việc đào sông đắp bờ.
Kể chuyện đào phải mộ với vợ, vợ anh Phúc hoảng quá, liền đi gặp một bà đồng. Bà đồng kia đã phán rằng, vợ chồng anh Phúc phải cải táng cho các cụ thì sống mới yên được, rồi thờ cúng chu đáo thì các cụ phù hộ cho. Nghe vậy, vợ chồng anh Phúc liền thuê ông Hộ, người chuyên làm nghề cải táng trong làng chuyển mộ các cụ lên gò đất giữa đồng, gọi là gò Ma Việc.
Khi ông Hộ tiến hành đào hai ngôi mộ thân cây dưới lòng sông cạn nước, thì lại phát hiện thêm ra ngôi mộ nữa. Điều đặc biệt là cả ba ngôi mộ này đều còn nguyên vẹn xương cốt và riêng ngôi thứ 3 có tới 2 hộp sọ, một to, một nhỏ, một sọ người lớn, một sọ trẻ em.
Bên trong những ngôi mộ thân cây khoét rỗng đều có đồ tùy táng bằng đồng, gốm, chủ yếu là những chiếc rìu đồng nhỏ bằng 3 ngón tay.
Anh Phúc đã mua 3 chiếc tiểu, đặt xương cốt các cụ, rồi chôn ngay doi đất bờ ruộng, cạnh gò Ma Việc. Những đồ tùy táng đào được anh đều gói vào túi nilon rồi chôn cạnh những ngôi mộ này.
Anh Phúc kể: “Hôm chôn các cụ xong, tôi đã báo cáo trưởng thôn Đào Công Luyến, đề nghị anh Luyến chứng nhận cho tôi không xâm phạm mồ mả, không chiếm đoạt tài sản từ mộ cổ, mộ cổ cũng không có vàng bạc gì. Tuy nhiên, anh trưởng thôn bảo không cần, vì cả làng, ai cũng đào được mộ, rồi bắt anh ấy chứng nhận thì rách việc lắm”.
Cũng theo lời anh Phúc, khi xã Lương Bằng tiếp tục phát động nạo vét sông Tính Linh lần nữa, đã đào được tổng cộng 40 ngôi mộ thân cây. Những người tham gia nạo vét sông đã góp tiền thuê ông Dục cải táng cho các cụ lên gò Ma Việc với giá 50 ngàn đồng/ngôi mộ.
Hôm cải táng, có đủ 40 chiếc tiểu sành, xếp thẳng hàng ngang dọc, khói hương nghi ngút. Rồi các cụ được chôn sin sít với nhau ở gò Ma Việc. Quan tài của các cụ là những thân cây khoét rỗng, được tận dụng làm cọc chắn bùn, bậc kê lên xuống để vác đất.
Dùng các phương tiện thô sơ để dò, chỉ trong thời gian ngắn, ông đã phát hiện thêm được 100 ngôi mộ dưới lòng đất trong phạm vi chừng 2ha.
Theo goccuocsong, việc phát hiện nghĩa địa mộ thân cây tập trung dày đặc trên phạm vi một thôn, đã gây chấn động, bàng hoàng không những giới khảo cổ trong nước, mà gây ngạc nhiên cho cả giới khảo cổ học quốc tế.
Điều đặc biệt là nghĩa địa mộ thân cây này có niên đại rất cổ, thậm chí có ngôi đến 2.500, thậm chí 3.000 năm.
Sau một thời gian khai quật, nghiên cứu và công bố, ông Hoành cũng như các chuyên gia khảo cổ học quốc tế đều công nhận nghĩa địa mộ thân cây khoét rỗng hình thuyền của cư dân Đông Sơn ở Động Xá còn nguyên vẹn và đẹp nhất Đông Nam Á. Những ngôi mộ này sẽ là kho sử liệu quý giá, giúp các nhà khoa học phục dựng lại đời sống của cư dân Đông Sơn xa xưa.
Ngoài những ngôi mộ khai quật được ở nghĩa địa mộ thân cây Động Xá, ông Hoành còn khai quật được khá nhiều mộ dạng hình thuyền độc mộc ở Hải Dương.
